Prawa dziecka - to nie frazesy, Czy wiesz, jakie prawa ma twoje dziecko i jak je egzekwować ?

Prawa dziecka przysługują każdemu dziecku niezależnie od wieku, płci, koloru skóry czy miejsca zamieszkania. Czym są prawa dziecka, kiedy zostały uchwalone i jakie akty prawne dotyczące praw dziecka obowiązują obecnie?

Prawa dziecka to jedna z kategorii zaliczanych do szerokiej grupy praw człowieka, które przysługują każdemu z nas tylko dlatego, że jesteśmy ludźmi. Do praw człowieka zaliczane jest m.in. prawo do życia, wolności, edukacji – są one powszechne, a więc takie same dla wszystkich, przyrodzone, czyli istnieją niezależnie od woli władzy, i niezbywalne – czyli nikt nie może ich ludziom odebrać.

Podobnie jest z prawami dziecka: przysługują one każdemu dziecku bez wyjątku i powinny być respektowane przez każdego dorosłego.

Historia praw dziecka

Idea praw dziecka nie jest nowa, ale też jej korzenie nie sięgają zbyt daleko. Choć z tego, że dziecko to nie mały dorosły, zdawano sobie sprawę już od wieków – o czym świadczą choćby rytuały inicjacji, wchodzenia w dorosłość, praktykowane w wielu kulturach – to jednak jeszcze w XVIII wieku panowało przekonanie, że dziecko to ledwie „materiał” na człowieka, i by wyrosło na pełnowartościową osobę, wymaga dyscypliny. Niekiedy tak surowej, że mało które dziecko w rodzinie dożywało kilkunastu lat.

Dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku powszechnie zaczęto zdawać sobie sprawę z faktu, że dzieci, by należycie się rozwijały, potrzebują opieki i ochrony. Bodźcem, który zapoczątkował lokalną najpierw, a później międzynarodową działalność na rzecz dzieci, ich praw i ochrony, była historia ośmiolatki z amerykańskiego Baltimore.

Pierwsze stowarzyszenia broniące praw dziecka

Dziewczynka – Mary Ellen Wilson – była regularnie bita przez matkę, a pomocy udzielili jej dopiero działacze miejscowego stowarzyszenia przeciw okrucieństwu wobec zwierząt. Cała sytuacja miała miejsce w 1874 roku. Została szeroko nagłośniona – w ciągu kilku następnych lat w Stanach Zjednoczonych powstało ponad 200 miejscowych stowarzyszeń, które miały chronić dzieci przed przemocą ze strony dorosłych.

Stopniowo w ich działania zaczęły włączać się lokalne samorządy, a następnie organizacje państwowe. Coraz silniej zaczęto zdawać sobie sprawę z tego, że dziecko nie jest własnością dorosłych – jest od nich mniejsze, słabsze, musi mieć zapewnioną ochronę przed ich siłą.

Dzieci zaczęto też traktować jako osoby, które – z racji wieku – potrzebują optymalnych, godziwych warunków życia, bo tylko dzięki nim mogą właściwie się rozwijać. Podobne organizacje zaczęły powstawać również w innych krajach.

W Europie już od 1880 roku tworzyły się towarzystwa i organizacje zajmujące się tworzeniem domów wychowawczych dla dzieci porzuconych i bezdomnych, dziennych placówek opiekuńczych dla dzieci zaniedbanych, a także nad łagodzeniem przepisów prawa karnego dla nieletnich.

Dobrze wiedzieć

Najważniejsze akty prawne

Najważniejszym dokumentem, który określa prawa dziecka jest Konwencja o prawach dziecka, którą uchwaliło Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. Została ratyfikowana przez 192 kraje – wszystkie zobowiązały się do przestrzegania i realizowania jej zapisów. Polska ratyfikowała tę konwencję w 1991r. 

Ale nie jest to dokument jedyny.

• W 1924 roku Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów uchwaliło Deklarację Praw Dziecka, zwaną również Deklaracją Genewską.
• W 1959 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych proklamowało Deklarację Praw Dziecka, która jest rozszerzeniem Deklaracji Genewskiej.
• W 1995 roku Rada Europy opublikowała Europejską strategię na rzecz dzieci – dokument określający modelowy zakres ochrony prawnej dziecka, jaki powinien obowiązywać wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. Zawarte w niej zasady zebrano następnie w kolejny dokument - Europejską Konwencję o Wykonywaniu Praw Dzieci. Uchwalono ją w 1996 r, Polska ratyfikowała ją w 1997 roku, konwencja weszła w życie w 2000 roku. 
• W 2000 r powstały dwa dodatkowe protokoły do Konwencji o Prawach Dziecka, które dotyczyły angażowania dzieci w konflikty zbrojne i handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii. 

Akty prawne w Polsce

W Polsce najważniejszymi aktami prawnymi, gwarantującymi prawa dziecka są:

• Konstytucja RP - w art. 72. Konstytucji zapisano m.in. prawo do ochrony dziecka przed przemocą, wyzyskiem, okrucieństwem i demoralizacją, a także prawo do opieki i pomocy władz dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej.
• Konwencja o Prawach Dziecka.
• Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka.

Jakie prawa mają dzieci?

Prawa dziecka najpełniej określa Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 1989 r. Prawa te sformułowano, kierując się kilkoma ważnymi zasadami.

• Po pierwsze – zasadą dobra dziecka, która oznacza, że wszystkie działania podejmowane wobec dziecka muszą leżeć w jego jak najlepiej pojętym interesie.
• Po drugie, zasadą równości, co oznacza, że wszystkie dzieci są równe wobec prawa, bez względu na to, skąd pochodzą, jaką mają płeć. Ustalono również zasadę poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców, która oznacza, że to rodzina jest najważniejsza, a państwo ingeruje tylko w uzasadnionych przypadkach i wedle określonych procedur.
• Wreszcie – zasadą pomocy państwa, wedle której zobowiązane jest ono do pomagania rodzinom, które takiej pomocy potrzebują. W dokumencie tym prawa dziecka podzielono na różne kategorie. 

Lista praw dziecka:

Prawa cywilne i wolności osobiste, umożliwiające rozwój dziecka: 

• Prawo do życia i rozwoju,
• Prawo do tożsamości i identyczności (prawo do nazwiska, imienia, obywatelstwa, wiedzy o własnym pochodzeniu),
• Prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania,
• Prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach jego dotyczących w postępowaniu administracyjnym i sądowym, 
• Prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi,
• Prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych i wszelkiego okrucieństwa,
• Prawo do godności i szacunku.
• Prawo do nietykalności osobistej,
• Prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15. roku życia.

Prawa socjalne:

• Prawo do odpowiedniego standardu życia,
• Prawo do ochrony życia,
• Prawo do zabezpieczenia socjalnego,
• Prawo do opieki zdrowotnej,
• Prawo do wypoczynku i czasu wolnego.

Prawa ekonomiczne:

• Prawo do nauki,
• Prawo do ochrony pracy podejmowanej w ramach wakacyjnego zarobku lub w ramach nauki 

Prawa kulturalne:

• Prawo do korzystania z dóbr kultury,
• Prawo do informacji,
• Prawo do znajomości swoich praw.

Prawa polityczne lub publiczne – dzięki nim dziecko może uczestniczyć w życiu państwa:

• Prawo do stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych. 
• Prawo do wyrażania swoich poglądów.

Opracowała: Małgorzata Kanderska w oparciu o stronę internetową mjakmama24.pl